Divan Şiirinde “Bezm-i Fenâ” Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Estetik ve nazarî esasları İslami kültürün etkisiyle oluşan divan şiiri; XIV. yy itibaren belli bir seviyeye ulaşmış, XV. yy’da kuruluş sürecini tamamlamış ve yüksek bir ifade seviyesine ulaşarak XIX. yy’a kadar devam etmiştir. Divan şiirinin muhteva unsurları olan mazmun, mecaz ve terkipler zaman içerisinde divan edebiyatışairleri tarafından mevcut imkânlar çerçevesinde işlenerek kendine mahsus anlam alanı oluşturmuştur. En güzel olanı en güzel şekilde söyleme amacı güden divan şairi, sınırlı olan mazmunlar içinde realiteden ayrılmayarak yeni benzetmeler, yeni mecaz ve istiareler bulma yoluna gitmiştir. Şair, özellikle tenasüb, leff ü neşr, tezat, mecaz gibi edebî sanatlardan yararlanarak kelimeler arasındaki ilişkiden, çağrışımlardan şairliği nispetinde istifade etmiştir. Şiirde mananın, kendisi üzerine inşa edildiği zemin olması dikkatiyle mazmunların divan şiiri içerindeki seyrinin ortaya çıkarılması, anlam dairesinin tespit edilmesi şiire katkısı bakımında önemlidir. Bu çalışmada öncelikle gerekçeleri belirtilerek mazmun olarak adlandırılan “bezm-i fenâ”nın; mazmun olarak kullanımının tarihi seyri, anlam alanları, anlam-bağlam ilişkisi ve bu ilişkinin hangi kelimelerle sağlandığı üzerinde çeşitli tespitler yapılmıştır. Elde edilen neticeler ile divan şiirinin anlaşılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır